Mehmet Başaran

26 Kasım 2018KEV-Medya

1943 Kepirtepe Köy Enstitüsü mezunu olan Mehmet Başaran, Köy Edebiyatı hareketinin şiirdeki temsilcilerinden biri olan ozan, eğitimci ve yazardır. Köy enstitüsü öğretmenliği ve gezici başöğretmenlik yapmıştır. Birçok dergide şiirleri yer almış, çok sayıda kitap yayınlamış ve ödüllere layık görülmüştür. “Köy Enstitülü Yazar Kuşağı”nın öncü ustalarından olan fakat adı Köy enstitüleri ile özdeşleştiği için hemen her baskı döneminde sorunlar yaşayan Mehmet Başaran 27 Haziran 2015’te vefat etmiştir.

Mehmet Başaran, 29 Mayıs 2011 tarihli genel kurul kararıyla vakfımızın Onur Üyesi olmuştur.

Hayatı

Mehmet Başaran, 1926’da Kırklareli’nin Lüleburgaz ilçesi Ceylanköy’de doğdu. İlkokulun üç sınıfını köyünde, üst sınıflarını ise Uzunköprü Gazi Mahmut Okulu’nda bitirdi. 1943’te Kepirtepe Köy Enstitüsü’nü; 1946’da Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nü bitirdi. Antalya Aksu Köy Enstitüsü öğretmenliğine atandı. Hasanoğlan’dan mezun olunca diğer enstitülü arkadaşları gibi bir “Aydınlanma Projesi” için öğretmeliğe başladı. Hayatı boyunca da bu düşüncelerini bırakmayacaktı. Mezun olduktan sonra kendisi gibi Köy Enstitüsü mezunu olan Hatun Birsen Başaran ile evlendi. Bu dönemde, Köy Enstitüleri’ne saldırılar ve suçlamalar giderek yoğunlaşıyordu. 1947 yazında tüm yüksek bölüm çıkışlılar askere alındı. Askerliğini yaparken Yedek Subay Okulu’ndan çavuşa çıkarıldı. O dönem sonunda çavuş çıkarılan 45 kişiden biriydi.

Askerlikten sonra, Balıkesir-Edremit Bölgesine Gezici Başöğretmen olarak atandı. Tevfik İleri döneminde soruşturmalar geçirdi. Adı Köy Enstitüleri ile özdeşleştiği için sürekli izlendi. Önce Gömeç’te, sonra Edremit’te ilkokul öğretmenliğine atandı. 1956-1960 yıllarında İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü Sicil Bölümü Memurluğu görevinde bulundu ve Folklor Bölümü’nde Eflatun Cem Güney’e yardımcılık yaptı. 27 Mayıs 1960’tan sonra ortaöğretime geçti. Kartal ve Göztepe’de ortaokullarda çalıştı. Öğretmenlik görevini 1974’ten sonra 50.Yıl Tahran Lisesi’nde yazın öğretmeni olarak sürdürdü. Köy enstitüsü öğretmenliği, gezici başöğretmenlik, ilkokul öğretmenliği, Türkçe öğretmenliği yaptığı uzun çalışma hayatının ardından 1979’da kendi isteğiyle emekliye ayrıldı.

Göztepe Ortaokulu’ndayken Bakanlık tarafından yurtdışına gönderilmesine karar verildi, kursa alındı. Tüm hazırlıklar yapıldı, ama pasaport verilmedi. Açtığı dava üç buçuk yıl sürdü, olumsuz sonuçlandı. Emekli olduğunda aldığı yeşil pasaportla uçağa bindi, ama kalkışa on beş dakika kala indirildi. 1984’te Berlin Senatosu’nun çağrısı üzerine yurtdışına çıkabildi. 12 Eylül döneminde ise, kitapları ve etkinlikleri dolayısıyla yargılandı. Bu zorlu dönemde iki çocuk kitabı için dava açıldı, ancak süre aşımı nedeniyle dava düştü. Ayrıca, Ceylanköy Davası’ndan on bir ay süren bir dava ile yargılandı, aklandı.

Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS) ve Türkiye Yazarlar Sendikası (TYS)’nin kuruluş çalışmalarında yer aldı. Bu sendikaların yönetim kurullarında da görev aldı.

Başaran’ın ilk şiiri 20 Ekim 1943’te Balıkesir’de yayımlanan Türk Dili gazetesinde çıkmıştı. Diğer şiir ve hikâyeleri, 1945’te Köy Enstitüleri dergisinden başlayarak Kıyı, Yücel, Varlık, Yansıma, Ülkü, Yeditepe, İmece, Yansıma, Yeni Dergi, Demet, Ufuklar, Yeni Biçem, Yeni Ufuklar, Pazar Postası, Kaynak, Küçük Dergi, Yaprak, Yelken, İmece, Papirüs, Türk Dili, Somut, Milliyet Sanat, Adam Sanat, Karşı, Dünya Kitap, Demet, Gösteri, Yazko-Edebiyat gibi dergilerde yer aldı. 1960’tan sonra Eyüboğlu’nun başkanlığında Tonguç’a Kitap’ı hazırladılar ve İmece dergisini çıkardılar. Üç buçuk yıl Yurt Ansiklopedisi’nde çalıştı.

1950’li ve 1960’lı yıllarda güçlenen Köy Edebiyatı hareketinin şiirdeki önde gelen temsilcilerinden biri oldu. Toplumsalcı düşüncesini didaktizme düşmeden yapıtlarına sindirdi, direnme ve umut duygularını, gözlem ve deneyimle beslenmiş köy yaşamını, köyde insan ilişkilerini, üretim, eğitim sorunlarını, siyasal yönetimin bozukluklarını, gerçekçi bir yaklaşımla işledi, yaşadığı yörelerdeki söylenceleri dile getirdi. Trakya üzerine yazdığı Köy öyküleriyle de Türk edebiyatına önemli katkılar verdi. Önceleri köylülük, modernleşme, Atatürkçülük gibi bir çizgi takip eden Başaran sınıf ayrımcılığı, ezilen yoksullar, sosyal adaletsizlik gibi konulu şiirler, hikâyeler ve romanlar yazdı.

Aynı temalar gözlem ve deneyimleriyle bütünleşmiş olarak “Ahlat Ağacı” ve “Nisan Haritası”ndan sonra şiir kitaplarına damgasını vurdu. “Elif Diye Bir Türkü” adlı hikâyesiyle TRT 1970 Sanat Ödülleri Yarışmasında başarı ödülünü, “Ayarlanmak” adlı hikâyesiyle 1974 Sabahattin Ali Hikâye Yarışması ikinciliğini, “Mehmetçik Mehmet” adlı romanıyla da 1979 Orhan Kemal Roman Armağanı’nı kazandı.

Lüleburgaz Genç Oyuncuları’nın önerisiyle Kocasinan Mahallesi’nde bulunan bir meydan Lüleburgaz Belediyesi tarafından düzenlenerek “Başaran Meydanı” adını almıştı. Meydan açılışına Mehmet Başaran ile birlikte Türk Edebiyatı’nın önemli isimleri de katılmıştı. 1997 yılında kendisi gibi eğitimci ve yazar olan Hatun Birsen Başaran’ı yitiren Mehmet Başaran, kendisinin de Ceylanköy’de sonsuzluğu kucaklamak istediğini belirtmişti.

27 Haziran 2015’te 89 yaşında hayatını kaybeden Başaran, Kepirtepeliler, köy enstitüsü arkadaşları, yazarlar, öğretmenler, çevre il ve ilçe belediye başkanları, eğitim camiası ve sevenleri tarafından doğduğu yer olan Ceylanköy’de toprağa verildi.

Kuşak içinde şairliğiyle bilinen ve deneme, öykü ve romanlarıyla da toplumcu edebiyatın ana damar yazarlarından biri olan Mehmet Başaran’ın ardından bazı yorumlar şöyleydi:

“Başaran, öykülerinde toplumsal gerçeklerin içinde köy insanının dünyasını, duyguları, düşünceleri, gelenekleriyle var olma kavgası verişini işliyor.” (Atilla Özkırımlı)

“Ulusal gücün simgesi olan savaşçılardandır. Halkın nabzını tutup, ‘çağla kokan sözcüklerle’ yaşamı güzelleştirme uğraşı verir sürekli. Yaşamın kirlenmesini önlemeye çalışır. Pir Sultan Ölür Ölür Dirilir kitabı, zengin ve örnek alınacak bir yaşam öyküsü sunuyor bize.” (Hasan Akarsu)

“Başaran Usta, benim için öncelikle doğanın sesidir. Bencileyin doğaya uzak doğup büyümüşlere bir kır soluğu, bir başak serinliği taşır durmadan.” (Kemal Özer)

”Başaran şiirinde, öne çıkan belirgin bir biçim kaygısı yoktur. Biçimi daha çok şiirin içeriği belirler. Yapıtının genelinde çok farklı biçim örnekleri var. Dizelerin uzunluk ya da kısalığı; yalın, doğal söylemin gerektirdiği boyutta. Dize, sözcük kırma gibi uygulamalara rastlanmıyor… Dil en önemli, öncelikli iletişim aracı. Başaran şiiri, dilin bu özelliğinin ayırdında. Bu nedenle dizelerini, bireyi olduğu toplumun diliyle kurgulayarak; şiirinin, okurun uzağına düşmemesine özen gösteriyor Başaran.” (Bedrettin Aykın)

“Sadece bizim değil bütün yeryüzünün, bütün büyük insanlığın başı sağ olsun. Çünkü Başaran hocamız tek insanın değil bütün yeryüzünün kalbine ve ruhuna dokundu. Onlar için düşündü, onlar için yazdı. Bir şiirinde ‘yorulmaz işçileriyiz aşkın’ diyordu. O aşkın içinde insan sevgisi, yeryüzü sevgisi, insanlık sevgisi vardı. O sevgiyi yine yeryüzüne bırakarak aramızdan ayrıldı. Ayrıldı mı? Hayır, aramızda; yazdıklarıyla, düşünceleriyle, söyledikleriyle… Şiirleri, romanları, öyküleri, denemeleri bize büyük bir sonsuzluğu bıraktı. Işıklar içinde uyusun” (Türkiye Yazarlar Sendikası Başkanı Mustafa Köz).

Mehmet Başaran’ın Eserleri

Şiirleri:

Ahlat Ağacı (1953-1976)

Karşılama (1958)

Nisan Haritası (1960)

Kocakent (1963)

Pıtraklı Memleket (1969-1994)

Gök Ekin (1975)

Meşe Seli (1982)

Günler Tuz Rengi (1986)

Sis Dağının Başında Borana Bak Borana (1990-2000)

Eylülün Kızgın Soluğu (1996)

Koca Bir Troya Dünya (1997)

Pir Sultan Ölür Ölür Dirilir (2002)

Deneme / Öykü / Anlatıları:

Çarığımı Yitirdiğim Tarla (köy notları, 1955)

Aç Harmanı (1962) (Çarığımı Yitirdiğim Tarla’yla, 1973)

Zeytin Ülkesi (1964)

Yüreğin Sesi Zeytin Ülkesi (1983, 1993, 1999, 2007)

Sürgünler (1970)

Öğretmeni Acıya Sürgün (Genişletilmiş Baskı, 1998)

Elif Diye Bir Türkü (1976)

Dilsiz Oyunu (1983)

Yasaklı (1987)

Hoşçakal Dünya (1990)

Giz Kokan Suskunluk (1991)

Kalın Mavi Bir Ses (Seçme Öyküler, 1992)

Eylülün Kızgın Soluğu (1996 – 2007)

Yasaklı – Acının ve Sevginin Yurttaşı (2003)

Kuşatılan Yaşam (2006)

Günaydın Aşk (2006)

Trakya Rüzgârı (2007)

Romanları:

Mehmetçik Memet (1979, 1990)

Masalları ve Çocuk Kitapları:

Kuş Dili (1968)

Akça Kız (1970)

Aç Kapıyı Bezirgan Başı (1974)

Evvel Evvelken Deve Tellalken (1974)

Yağmur Gelini (1975, masal-şiir)

Armutlu Tarla (1979, masal-şiir)

Söğütler Ses Verince (1981, masal-şiir)

Çiçeklerin Dili (1992, öykü)

Güneşin Türküsü (1992)

Boyalı Irmak (1979)

Keloğlan (2004)

Eğitim Üzerine Eserleri:

Tonguç Yolu (denemeler) (1974-1999)

Sabahattin Eyüboğlu ve Köy Enstitüleri (1990)

Özgürleşme Eğilimleri ve Köy Enstitüleri (1990-1999)

Aydınlanma Yolunda Eğitim Emekçisi Ferit Oğuz (1993)

Devrimci Eğitim – Köy Enstitüleri (1999)

Eğitim Emekçisi Ferit Oğuz Bayır (2002)

Köy Enstitüleri – Özgürleşme Eylemi (2003)

Dil Üzerine Eserleri:

Dilim Dilim Ana Dilim (2001)

Ödülleri:

1970 TRT Edebiyat Ödülleri / Öykü Başarı Ödülü

1973 Sabahattin Ali Öykü Ödülü / İkincilik

1979 Orhan Kemal Roman Armağanı

1993 Sabahattin Ali Kültür Günleri Onur Ödülü

1996 Rıfat Ilgaz Onur Ödülü

1997 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü

1998 Truva Kültür Sanat Edebiyat Ödülü

2008 BUYAZ Dünya Şiir Günü Ödülü

Onur üyemiz Mehmet Başarın’ın tüm kitaplarını listeleyip incelemek için tıklayınız:

https://www.kitapyurdu.com/yazar/mehmet-basaran/5454.html

https://www.idefix.com/Yazar/mehmet-basaran/s=173030

https://www.odakitap.com/mehmet-basaran

https://www.amazon.com.tr/s/ref=author=Mehmet+Basaran

Kaynaklar

Videolar:

Yazılı ve çevrimiçi içerikler:

Bu sayfanın ziyaret sayısı: 4.207

Previous post 6. Genç Kepirtepeliler Kahvaltısı Gerçekleştirildi Next post Hasan Sazcı

You must be logged in to post a comment.

Mehmet Başaran

Siteye giriş yapın!

Bizi takip edin!

Bize Ulaşın!